Eens in de zoveel tijd komt er een boek op je weg waar je gelukkig van wordt. Christus kwam niet verder dan Eboli van Carlo Levi is zo'n boek. Het komt voort uit liefde, liefde voor een streek in het zuiden van Italië die niets in zich lijkt te hebben om die liefde op te wekken. Rotsachtig, grijs en wit, dor en droog, overheerst door malaria, gelatenheid en bijgeloof, achtergebleven in alle opzichten, en meedogenloos vergeten door de rest van Italië, vooral door de politieke machthebbers.
Carlo Levi, arts, kunstschilder en literator van de eerste orde, werd er in het midden van de jaren dertig heen verbannen door Mussolini en zijn trawanten. Ver van zijn warme culturele en sociale nest in Noord-Italië moest hij zijn bestaan zien voort te zetten in deze onherbergzame streek ten zuiden van Eboli, tussen de punt en de hak van de laars van zijn geboorteland. Een Siberië waar men alle ongewenste elementen als bannelingen wilde laten wegkwijnen. En dat zou Levi ook overkomen zijn, ware het niet dat hij zijns ondanks een diepgevoelde liefde opvatte voor deze streek en haar bewoners, merendeels arme boeren en een enkele machteloze vertegenwoordiger van het gezag. En medeballingen natuurlijk, lotgenoten, die echter maar zijdelings ter sprake komen in dit merkwaardige boek, een mengeling van herinnering, antropologische en psychologische bespiegeling en politiek pamflet. Levi maakte destijds dagboekaantekeningen en werkte die vlak na de bevrijding van Italië op een eenvoudig kamertje in Florence uit tot een meeslepend, ontroerend en bij vlagen verbijsterend literair meesterwerk. De publicatie van het manuscript luidde tevens een periode in zijn leven in die gekenmerkt werd door een hevige politieke strijd om de hopeloze situatie van Zuid-Italië te verbeteren. Hij zou er niet in slagen.
Ik zag vele jaren geleden eerst de verfilming van Francesco Rosi op tv, met Gian Maria Volonté in de hoofdrol en onthield deze film als een verstild, maar monumentaal indrukwekkend portret van een onbekend stuk Italië. Veel later kocht en las ik de Engelse vertaling van het boek en ook die versie bleef in mijn geheugen haken als weinig andere boeken. Onlangs kwam ik de mooie Nederlandse vertaling tegen door Margriet Agricola, uitgegeven door Nieuw Amsterdam, en kocht ook die. Herlezen was ook ditmaal een troostrijke en heerlijke ervaring.
