- En, meneer de literatuurwetenschapper? Wat denkt u van de nieuwste roman van meneer Coetzee? Over De kinderjaren van Jezus dus?
Tja, het is een parabel, eigentijds en van alle tijden, over een zeer intelligent, zeer zachtmoedig, zeer eigenwijs en zeer in zijn eigen wereld leven jongetje, dat op die manier Jezusachtige trekken heeft en een nieuwe weg inslaat, ongeacht de consequenties voor hemzelf en de mensen om hem heen. Zijn voogd Simon en zijn door het toeval aangewezen moeder Ines en de hond Bolivar voelen zich aan David, zoals het jongetje wordt genoemd, gebonden en volgen hem uiteindelijk op zijn vlucht voorwaarts naar een Nieuw Leven. Dat is het boek in een notedop. (Lange stilte.)
- Is het een goed boek?
Dat weet ik pas over een tijd. Ik moet het eerst nog een paar keer herlezen, waarbij ik zeker weet dat ik er telkens nieuwe dingen in zal kunnen zien. In zoverre is het meer dan een goed boek en een meer dan goed boek. Het is, zoals van Coetzee te verwachten was, een intrigerend eenvoudig en tegelijkertijd buitengewoon complex boek, dat me in verwarring heeft achtergelaten.
Het is (aanvankelijk) te lezen als een boek over de hulpeloosheid van vluchtelingen, die na een lange reis (waar vandaan?) aankomen in een volkomen vreemd land, met een voor hen vreemde taal (Spaans), en die hun weg moeten zien te vinden in het onbekende doolhof van een nieuwe cultuur. Die nieuwe cultuur is onbekend, maar niet vijandig, zoals je zou verwachten. De mensen die Simon, David en Ines omgeven zijn hardwerkend en meestentijds vriendelijk en goedgezind, met een onwrikbaar vertrouwen in de wereld zoals zij hem hebben aangetroffen. Ze zijn filosofisch ingesteld, maar vooral empirisch filosofisch en niet existentialistisch of idealistisch, zoals Simon. Over de werkelijkheid valt te filosoferen, maar dan uitsluitend in de zin van betekenis geven aan de verschijnselen om hen heen. Er is geen belangstelling voor een ander leven of voor de mogelijkheid van een ander leven. Men voegt zich en overleeft of men voegt zich niet.
Onder invloed van David voegen zijn 'volgelingen' zich niet, de aangenomen moeder Ines voorop. Zij is als het ware de katalysator...
-Ja, dank u voor deze uiteenzetting, maar hoe loopt het af?
Dat wordt niet verteld, het zijn immers de kinderjaren van David die beschreven worden. En dan nog niet eens meer dan ongeveer een jaar van dat kinderleven. Het eindigt met een vlucht, in de vorm van een ontsnapping aan het onderwijssysteem van het Spaanstalige land, een systeem dat in het leven is geroepen om, net als in onze werkelijkheid, kinderen op te voeden tot gehoorzame burgers. Daarmee veroorlooft Coetzee zich in feite een aan de romancier voorbehouden exercitie in de trant van 'wat als'. Wat gebeurt er als we toegeven aan de 'grillen' van een kind dat weigert zijn kinderlijke kijk op de wereld op te geven? David verzet zich, volkomen naturel, tegen de dwang van de volwassen, geaccepteerde duiding van de werkelijkheid, verzint zijn eigen taal en rekenen, geholpen door de ongebreidelde fantasie van een niet-volwassene.
Simon, zijn pleegvader, voelt zich aanvankelijk vooral verplicht om de ouderloze jongen onder zijn hoede te nemen, en voelt zich ook gedreven een nieuwe moeder voor hem te vinden. Wie die moeder is, weet hij niet, maar zij zal zich aan hem openbaren, is zijn overtuiging. Sneller dan verwacht ontmoet hij een vrouw, Ines, en hij besluit dat zij het is die de moeder van David moet zijn. Ines is aanvankelijk onwillig en verbijsterd (de lezer niet minder), maar schikt zich in haar nieuwe rol en doet dat met snel groeiende fermheid en overtuiging. Zij wordt uiteindelijk dus de katalysator die 'de familie van David', een nieuwe broederschap, mogelijk maakt, een gemeenschap gebaseerd op vertrouwen en liefde, ook al klinkt dat te mystiek en religieus voor dit met tastbare menselijkheid doordesemde boek. En dan is er ook nog...
- De tijd is helaas om. Heeft u nog een korte aanbeveling voor onze lezers?
Jazeker. Als uw lezers een boek willen lezen ter verstrooiing: dat zij naar een ander boek grijpen. Wil men meer, een boek van het soort 'dat een mens dooreenschudt, dat zijn leven verandert', zoals Simon ergens opmerkt: men leze dit boek over een jongetje van zes dat, door zijn leraar gedwongen om de zin "Ik moet de waarheid spreken" op het bord te schrijven, langzaam en duidelijk noteert: "Ik ben de waarheid."
PS - Een boek opnieuw aanbevelen als een boek dat je leven verandert, is achteraf gezien niet sterk. Williams en Coetzee zijn beiden grote schrijvers, ieder op zijn manier, maar of je leven door hun boeken verandert, is zeer de vraag. Coetzee is wel dwingender aanwezig in dat opzicht door ons telkens opnieuw ongemakkelijke en prangende raadsels voor te leggen.
